Plan orokor berri bat idazteko lanak behar bezain aurreratuta daudenean, irizpide, helburu eta irtenbide orokorrak azalduko zaizkie herritarrei, herritarrek iradokizunak eta alternatibak aurkez ditzaten. Lurzoruaren legeriak horrela definitzen du Plan Orokorraren Aurrerapena. Dokumentu horren aurrean gaude donostiarrok, aurreko Plan Orokorra zortzi urtez indarrean egon ondoren, eta, beraz, hiriko Hiri Antolamenduko Plan Orokor berria berrikusteko eta formulatzeko prozesuaren hasiera da.
Plan horrek Donostiako hirigintza-garapena zuzenduko du hurrengo zortzi urteetan, behin betiko onartzen denetik zenbatzen hasita. Aurrerapenaren dokumentua garrantzi handikoa da, eta etengabeko joan-etorria da, hiru elementu desberdinen artean, baina estuki lotuta: 95eko Plan Orokorraren azterketa, Plan berrirako helburuak eta irizpideak eta proposamen zehatzak. Aurrerapenaren edukia, legez definituta, plan berria zuzendu behar duten irizpideen eta helburuen multzoa denez, lehenik eta behin Aurrerapenean jasotzen diren eta nabarmentzeko modukoak iruditzen zaizkigun helburuak eta irizpideak identifikatzeari ekingo diogu. Donostiako HAPOren Aurrerapenaren helburuak eta irizpideak (2004ko urriko agiria).
LEHENENGOA.- HELBURUAK ETA IRIZPIDEAK: ESANAHIA. Aurrera joan bedi bi terminoen definizio komuna. Helburutzat jotzen dugu ekintza jakin baten bidez lortu nahi dugun helburua edo xedea, eta, irizpidez, erabakiak abstraktuki hartzeko orduan jarraitu behar den funtzionamendu- edo jarduera-eredua. Jarraian, gaineratu behar dugu auzitegien bidea dela gauden fasera hurbiltzeko aukera ematen duena. “Plangintza Erregelamenduaren 125.1 artikuluan aurreikusitako jendaurrean jartzeak plangintza-egileak oraindik lehentasunik erakutsi ez duenean jarduten du, aukera posibleen gainetik, eta prestaketa-lanak herritarrek har ditzaketen iradokizunekin aberasten ditu; jendaurreko informazioaren izapidea (hasierako onarpenaren ondoren), berriz, hasieran hartutako erabaki baten gainean proiektatzen da”. “Fase honetan kontua ez da, berez, eragindako interes partikularrak defendatzea, baizik eta herritarrek parte hartzeko duten eskubidea gauzatzea, Lurzoruaren Legearen Testu Bateginaren 4.2 artikuluan aitortua, zeinak, aipatutako RParen 125. artikuluan, jendaurreko informazioaren izapidean aitortzen denaz bestelako esamoldea baitu, Administrazioaren borondatea planaren hasierako onarpenean adierazi denean”. “Izapide honen helburua da herritarren parte-hartze zabalena duten arauak egitea”. Komatxo artekoetan Auzitegi Gorenaren Hirugarren Salaren doktrina jasotzen dugu, 2000ko urtarrilaren 15eko Epaian hasi eta gero errepikatu zena, adibidez, Sala beraren 2003ko urtarrilaren 23ko Epaian. Azken epai horrek, gainera, Aurrerapenari iradokizunen izapidearen benetako esanahia bereiztearen ondorio praktikoak gehitzen ditu, eta horrek aukera ematen digu haren zentzura eta edukira gehiago hurbiltzeko. “… intentsitate handiagoz jokatzen du aldez aurreko iradokizunen izapidea eskatzeak, ez baitago termino baliagarririk pentsatzeko sustatzailearen iradokizun bat hobea dela, edo oinarrituagoa, edo herritarrek egin dezaketen edozein iradokizun baino egokiagoa dela hirigintza-interesarekin, eta ez dirudi logikoa denik Udalak partikular baten proiektua besterik gabe bere gain hartzea, zeinaren asmoa, agian, onura bera interes publikoa baino gehiago izan baitaiteke, eta hori behar bezala kalibratu baitaiteke beste iradokizun batzuk aztertuta”.
BIGARRENA.- AURRERAPENAREN HELBURUAK ETA IRIZPIDEAK. – Orokorrak – Araubideak. Hiria etorkizunera begira zehaztearekin batera, berehalako arazoei aurre egin behar zaie, martxan dauden espedienteak eta aurreko KParen aldaketak jarraitutasunik gabe kudeatuz. Erabilitako metodologiak aukera eman behar du eztabaida sustatzeko metodo eraginkorrago gisa hainbat alternatiba formulatzeko. Herritarren zerbitzura dagoen hiria, bazterketarik gabe. Planteamendua eskala hirukoitz batetik egin behar da: eskualdekoa, hirikoa eta auzokoa. Iraunkortasunaren irizpideak araututako proposamenak, eskala guztietan. Honako hauek nabarmenduko ditugu:
• Lurzoruaren kontsumoa arrazionalizatzea: hiri trinko, konplexu, dibertsifikatu eta bizi baterako joera.
• Instalazio eta ekipamendu jakin batzuk eta industria-jarduera bateraezinak lekuz aldatzea, hiriak kokaleku horiek behar dituelako.
• Konplexutasun eta aniztasun kuantitatiboa eta kualitatiboa, soziala eta funtzionala, “desberdina denaren bizikidetza sustatuz”.
• Zenbait arloren “egoitza” gehiegizkoa saihestea, etxebizitza-eskariaren presioaren ondorioz.
• Eguneroko mugikortasun-beharrak murrizteko joera. • Kalitatezko zuzkidura publikoak.
• Iraunkortasun bertikala, horizontala eta zeharkakoa: ura, zarata, hondakinak, energia,… – Sektorialak – Landa-ingurunea: + Ingurune fisiko-naturala-landatarra balioan jartzea. + Lurzoruaren nekazaritza-balioa zaintzea. + Alternatiba posibleen ebaluazioa.
• Etxebizitza: Bere interesagatik, helburuak eta irizpideak bereiziko ditugu: Zonifikazioaren guztiz kontrako teknika da, hamarkadetan zehar erabat orokortu dena eta gure hiriak erabilera espezializatuko zonalde multzo bihurtu dituena (eremu batean lo egiten da, baina merkataritza-gunean erosten da eta industrialdean lan egiten da). Erabat ezinbestekotzat jotzen da praktika hori aldatzea eta erabilerak nahastea zonakatze-politikaren ondorio negargarritzat jotzen direnak arintzeko: nahitaezko mugikortasuna, errepideen kolapsoa, hiri desorekatua eta horrek dakarren bizimoduaren kostu sozial handia. Espazio libreak: + Espazio libreen legezko estandarra betetzea da helburua, 95eko GPan bezala, proposamenak sendotuz eta osatuz. + Irizpide gisa, honako hau identifika daiteke: infradotazio-arazoak dituzten auzo jakin batzuetan, proposatutako eragiketa berriek eta antolatutako espazio berriek defizit horiek ordezteko eta biztanle guztien beharrak asetzeko balio behar dute. Ekipamenduak: + Espazio libreetarako planteatutakoa errepika daiteke, hau da, legezko estandarrak betetzea planteatzen da helburu gisa, eta eragiketa berrietan sartutako ekipamendu berriek aintzat hartzeko irizpide gisa.
HIRUGARRENA.- HELBURUEN ETA IRIZPIDEEN INGURUKO HAUSNARKETAK. Helburu-maila oso abstraktua izanik, nahiz eta hein handi batean edozeinek partekatu dezakeen, Aurrerapenak jauzi bat egiten du hutsean, dokumentuan bertan planteatzen baitu plan honekin benetan bilatzen dena: hazkunde-proposamen zehatzak, zehaztutako kokalekuarekin. Hau da, badirudi helburuak eta irizpideak formulatzeak modu naturalean eta saihestezinean adierazten duela, adibide gisa bada ere, planaren proposamen-maila osatzen duten poligono eta hirigintza-eragiketa berrien zuzentasuna eta koherentzia, eta, gainera, ez dira berritasunak, aurreko KParen aldaketa puntual gisa idatzi direlako, izapidetu gabe, edo Alkatetzaren asmo gisa aspaldi ezagutarazi direlako komunikabideen bidez. Egoera horretan aurkitzen ditugu Auditz-Akularreko, Antondegiko eta Zubietako hipodromoko etxebizitza-eragiketa handien justifikazioa, askotariko instalazioen lekualdaketak (kartzelak, kuartelak, ertzain-etxeak, hipika…) eta industria-eremuen birkalifikazioa (Lardi Alde, Jolastokieta, Papín, Herrera, Añorga Geltokia, El Infierno, etab.). Gure ustez, Aurrerapenak, proposamen-fase batean bere helburua gainditzen duen xehetasunez sartzeaz gain, ez du betetzen eduki beharko zukeena, hau da, helburu eta irizpideen definizioa, herritarrek eztabaidatu ahal izateko eta beste aukera eta iradokizun batzuk egiteko. • Oinarrizko irizpide batzuen gabezia. Laburbilduz, esan nahi duguna da Aurrerapenak ez duela irizpiderik jasotzen; izan ere, helburuetatik, salbuespen gutxi batzuk izan ezik, eremu jakin batzuei, hau da, lurraldekakoei, buruzko antolamendu-proposamen zehatzak egitera igarotzen da, Aurrerapenaren beraren terminologia erabiltzeko. Plan osoaren lehentasunezko helburua etxebizitza babestua eraikitzeko beharra da, hirian pilatutako eskariari erantzuteko, 10.000 eskaera baino gehiago egin baitira. Argi eta garbi esaten da horren arrazoia dela donostiarren % 85ek ezin duela etxebizitza bat merkatu librean eskuratu. Bada, hutseko jauziak aurrerapenaren idazleek duela urte batzuetatik vox populi izaten ari diren eragiketak justifikatzera eramaten ditu. Horrela, 17.828 eta 21.080 etxebizitza berri eraikitzea aurreikusten da, alternatibaren arabera, horretarako lurzorua ordenatuz. Baina, zeintzuk dira etxebizitza berri horiek lurraldetzeko irizpideak? Esan bezala, helburu abstraktuetatik proposamen zehatzetara igaro gara, jarraitutasunik gabe. Eta horren emaitza da, adibidez, eskaintza horren bi herenak hiru auzotan biltzen direla: Altzan, Loiolan eta Zubietan. Hemen, argi eta garbi, faltan botatzen dugu aurrerapenaren benetako funtzioa: irizpideen eztabaida, helburuen eta proposamen zehatzen arteko tarteko urrats gisa. Izan ere, egia esan, ez da aipatu ere egiten biztanle berrien kontzentrazio handien alde egin denik, ez da ezarri hori irizpide bat denik, eta horrela disimulatu da haien existentzia bera. – Bizitegi-eragiketa babestuak lurraldeka banatzeko irizpide orekatu bat aldarrikatzen dugu, ahal den neurrian, eskariari erantzutea bilatzen duena eta lehentasuna ematen diona, hirian zehar banatuta, eta, horregatik, ez da egungo hiri-sarearen lehentasunezko okupazio-jarraibidea betetzen, guztiz kontrakoa baizik. Zabalguneen politika arbuiatzen dugu irizpide gisa, gaur egun hirigintzaren jardunbideak gaitzesten baitu. Etxebizitzaren gaiarekin jarraitzeko, azpimarratu behar dugu Plan honek alderdi kuantitatiboan oinarritutako etxebizitza-eskaintza bat egiten duela, ia zenbakizkoa, familiaren tamaina alde batetik eta etxebizitzen batez besteko eta gutxieneko azalera bestetik murriztearen emaitzaren gainean. Aurreko Planeko eskaintzaren bilakaerarekin kritikoagoa den beste azterketa mota baten falta sumatzen da, batez ere kontuan hartuta 8.000 etxebizitza baino gehiago daudela eraiki gabe, horietatik 3.000 babestuak, edo 1999. eta 2001. urteetan ez dela gai izan etxebizitza babestu bakar baterako lizentzia emateko. Hala eta guztiz ere, kontuan izan behar da Plan berri hau berariaz gaindimentsionamendua saihesten duen eta garapen jasangarriko irizpideek zuzentzen duten dokumentu bat izateko, 1995eko GPan baino etxebizitza-eskaintza handiagoa egiten duela (20.000 etxebizitza inguru). Eskaintza hori ez zen 15.000ra iristen. – Ez gatoz bat garapen jasangarriaren irizpideak aukera ematen duela ondorio matematiko hutsetatik eratorritako etxebizitza berri bat eskaintzeko, errealitatearekin inolako kontrasterik egin gabe. Ez egiaztatzeagatik, ez da jasotzen Plan Orokorraren formulazioan aurreratu diren udalerri mugakideak zenbat etxebizitza jartzen ari diren merkatuan. Ikus dezagun: + Andoain: + Hernani: + Lasarte: + Irun: 5.632 etxeb. + Lezo: + Pasaia: + Errenteria: 2.727 etxeb. + Usurbil: 1.100 + Astigarraga: 754.
Beste kontu bitxi bat hutsik dauden etxebizitzena da. Lehen lerroko helburu gisa merkaturatzea markatu ondoren, erabat baztertzen da irizpideak finkatzea, dirudienez ez delako GParen xedea. Egia esan, Aurrerapen honek bere helburua izan behar ez lukeen atal bat baino gehiago jasotzen du, konplexu handiagorik gabe. Ikus abiadura handiko trenbide-sare berriaren trazadura-proposamena, dagoeneko behin betiko onartutako Lurraldearen Arloko Plan oso bat dagoenean, edo Lurzoruaren Lege berriaren proiektuaren balorazioari buruzko azken atala. Bi atal horiek tokiz kanpo daude aurrerapen batean, argi eta garbi, baina positiboki, beharbada, formulazioan. Horregatik, are deigarriagoa da, ahal izanez gero, etxebizitza hutsak merkaturatzeko helburuaren inguruan irizpide zenbakidunak, gutxienez, planteatzeari uko egitea.
- Benetan konfiantza gutxi izan behar da etxebizitza hutsen programan, etorkizuneko eskariaren zifra bat baitator eskainitako etxebizitza berriarenarekin. Hau da, etxebizitza-premia horietako bat ere ez balitz etxebizitza hutsen programaren bidez beteko, eta jardun posible bakarra etxebizitza berria eraikitzea balitz bezala.
Hitz egin dezagun Aurrerapenean etxebizitza berriak lurraldeka banatzeko dagoen irizpide bakarrari buruz: hiri-sarearen okupazioa lehenestea. Plan Orokorra idatzi zuten teknikariek beraiek idatzi zuten aurreko GParen gauzatze-mailaren azterketari buruzko dokumentu batean, hiriko lurzoru lauen agortzeari eta hiriaren mendi-mazelak eta muinoak okupatzera igarotzeari buruzko eztabaida baten beharrari buruz ohartarazi zen. Hura inflexio-puntu interesgarria izan zen, sozializatua izatea merezi izango zukeena; izan ere, gure harridurarako, Aurrerapen honetan mendi-mazelak eta muinoak okupatzea konponduta dagoen gaia da, eta, gainera, hiriko saretzat hartzen da.
Ez dugu onartzen landa-lurzoruko eremu handiak alde bakarreko hiri-sare gisa definitzea, aldez aurreko eztabaidarik gabe, zeren eta, gainera, praktikan beste helburu batzuen guztiz kontrakoa baita, hala nola natura-ingurunea zaintzea eta nekazaritza-jarduerak indartzea. Gaur egun hiria inguratzen duten mendi-mazela eta muinoetara mugatuta dagoen landa-ingurunea parke-uharteetara eta babes berezia behar duten eremuetara mugatuta egongo da, hiri-sarean eremu urbanizatu gisa sartzen bada. Aurrerapeneko orrialde guzti-guztietan etxebizitza behar izateak “hiriaren beharra” kontzeptua sortzea ahalbidetu du. Terminoaren ontasuna alde batera utzirik, gero zalantzan jarriko duguna, zaila da haren kontraesanei jaramonik ez egitea. Handienetako bat lekualdatze-politikaren eskutik gertatzen da, okupatutako lurzorua optimizatu eta errentagarri bihurtzeko.
- Lekualdatze-politikak eragiten dituen kontraesanak.
1.- Industria-lurzorua birkalifikatzea, erabilera-mistotasunaren aurka.
Gure ustez, kontraesan nabarmena dago aldezten den eta benetan egokitzat jotzen dugun erabilera-mistotasunaren irizpidearen eta industria-eremuak bizitegi-eremuetara birkalifikatzeko praktika orokortuaren artean. Erabileren nahasketaren ondorioz etorkizuneko bizitegi-eremuetan jarduera ekonomikoetarako lurzoru-presentziaren portzentaje batzuk finkatzen direnean, Nerecan, Jolastokieta, Papin, Herrera, Rutilita (dagoeneko egina), Igara, El Infierno, Torrua Zar, Antzita, Mateo Gaina, Gomistegi, Contadores, Txingurri, Luzuriaga eta beste batzuk birkalifikatu egiten dira, bizitegi-erabilera soilik izan dadin. Hain zuzen ere, eremu horiek dira, aurreko hamarkadetako zonifikazio-praktika gorabehera, gaur egunera arte Donostian geratzen den erabilera-nahasketa minimoa mantenduz iritsi diren eremu bakanak.
Izan ere, gaur egun erabilera mistoak dituzten eremuak mantentzeko eta antolatzeko neurriak hartu beharko lirateke, eta ez erabilera horiek bereizi gabe desagertzea.
Filosofiaren eta proposamenen arteko kontraesan baldarra iruditzen zaigu industria-eremuak birkalifikatzeko praktika hori, hirian nahastuta baitaude, eta lurzoruaren jabeei eragingo dizkien gainbalio aberatsek soilik justifika dezakete. Kontraesana da, erabileren mistotasunaren irizpidearekin ez ezik, Aurrerapenean ezarritako helburu orokorrarekin ere kontraesanean dagoela, hain zuzen ere birkalifikazio sistematikoen ondorioz gehiegizko “egozpena” saihesteko.
Horren ondorioz, nahitaezko mugikortasuna murrizteko helburua ere konprometitzen da, dagoen industria-ehuna desagertzeak urteetan lantokiaren ondoan bizi izan direnen desplazamendua baino ezin duelako ekarri.
Gainera, industria-erabilera horiek bizitegi-erabilerarekin duten bateraezintasunaren aitzakia erraz desmunta daiteke. Industria jakin batzuk bateraezinak izateak jardueraz aldatzea ekarri behar du, kutsagarriak edo gogaikarriak ez diren beste industria batzuengatik, eta horrek ez du zerikusirik bizitegi-erabilera aldatzearekin. Aurrerapeneko orrialde guzti-guztietan etxebizitza behar izateak “hiriaren beharra” kontzeptua sortzea ahalbidetu du. Terminoaren ontasuna alde batera utzirik, gero zalantzan jarriko duguna, zaila da haren kontraesanei jaramonik ez egitea. Handienetako bat lekualdatze-politikaren eskutik gertatzen da, okupatutako lurzorua optimizatu eta errentagarri bihurtzeko.
Lekualdatze-politikak eragiten dituen kontraesanak.
2.- Ekipamendu jakin batzuen lekualdaketak: hiriak ez al du “behar” kartzela bat?
- Gainerako ekipamenduekin gertatzen den bezala, ez dago lurraldetzeko irizpiderik. Hori bereziki larria da espetxea bezalako ekipamendu baten kasuan, eta, ondorioz, onartezina da Zubietako Eskuzaitzeta eremura lekualdatzeko proposamena, arrazoi bat baino gehiagorengatik. Honako hauek nabarmenduko ditugu:
- a) Espetxea obligaziodun ekipamendu bat da, eta presoentzat, haien familientzat eta lagunentzat erabiltzen da. Nahiz eta ados egon biztanleriaren zati handi batentzat desiragarriena desagertzea izango litzatekeela, hemen eta orain, onartezina da lekualdatzea planteatzea, kontuan hartuta hiriak lursail horiek erabili behar dituela etxebizitza-premiari erantzuteko. Ez al du biztanleriaren zati batek instalazio horrek kokapen egokia, humanizatua eta ondo komunikatua izatea behar? Horrelako instalazioak hiriguneetatik kanporatzeko politika oso erabilia izan da, baina denok ezagutzen ditugun emaitza tristeekin, pentsa dezagun Espainiako Alcalá edo Herreran. Ez dio inori ihes egin behar neurri horren antisozialak eta lortu nahi duen helburuak: Martutenen zentraltasun berri bat lortu duten lurrak ahalik eta gehien errentagarri bihurtzea eta errealitate desatsegin bat gure ikuspegi hipokritotik urruntzea.
- b) Zubietako Eskuzaitzeta eremura lekualdatzeko asmoa dago. Mendi-eremua da, guztiz birjina, eta plan honek urbanizatu nahi duen hiri-sarean traba egiten duten beste instalazio batzuk birkokatzea ere proposatzen da, hirigintza-aprobetxamendu oso garrantzitsuak kokatzeko (guztira, Eskuzaitzetan 85 hektarea urbanizatuko lirateke).
- Espetxearen kasuan, pentsa dezagun Martutenen etxebizitza eraikitzeko askatzen diren bi hektareen truke 15 hektarea hartzen direla Eskuzaitzetan. Sinestezina da ingurumen-inpaktuaren azterketak planteamendu hori nolabait jasangarria izan daitekeela onartzea. Lotsagarria.
Baina sinestezinena, beharbada, proposamen honek dakarren helburu eta irizpideen manipulazioa da. Izan ere, hiri-sarearen okupazioa lehenesteak, lurzoruaren kontsumoa arrazionalizatzeko helburuaren barruan, zenbait ekipamendu etxebizitza-erabilerarako berreskuratzeko proposamena dakar, lurzoruaren kontsumitzaile handiak izanik, hiri-lurzoruaren hazkundearen eta hedapenaren ondorioz hiri-sareak irentsita geratu direnak. Horrela, landa-ingurune naturala okupatzea saihesten da, Aurrerapenaren ikuspuntutik. Hala ere, argudioaren perbertsioa gertatzen da jakiteko ekipamendu horiek nora eta Zubietako mendi ertain eta natural batera kanporatzen direla, eta Donostiari geratzen zaion ingurune natural hiritartu gabea babesten jarraitzen duela. Proposamen horrek esan nahi du lehen adierazitako helburua urratu egin dela eta irizpidea ez dela aintzat hartu; izan ere, itxuraz betetzeak (hiri-sarean eraikitzen da etxebizitza) urratu egiten du, hiriari geratzen zaion balio handieneko lurzoru-landa-naturaleko 85 hektarea urbanizatuko baitira.
Hau da, bigarren erabakia (lekualdatzeko lekua) ez dator bat lehenengo erabakia eragiten duten gertaera erabakigarriekin (lurzoru berrien okupazioa saihestea), baizik eta argi eta garbi kontrajartzen ditu.
Eskuzaitzetak ezin ditu 85 hektarea ekipamendu hartu, eta oso larria da ingurumen-inpaktuaren azterketak ez esatea sortzen dituen inpaktuak hain kritikoak direla, bideraezin bihurtzen dutela. Gainera, ez da benetan baloratzen babes-arrazoiak daudela; pentsatu besterik ez dago Atxulondo-Abalotz eremu babestuarekin mugakidea dela.
- Gaiaren hasierara itzuliz, ekipamenduen eta instalazioen lurraldekatze-irizpideei buruzko eztabaida nahi dugu, eta ez lurzoruaren jabeei bakarrik mesede egiten dieten proposamenak.
- Espazio libreak eta ekipamenduak: irizpiderik eza eta bestelako absentziak.
1.- Ekipamenduaren arloan atentzioa ematen duen lehenengo gauza da ez dagoela horri buruzko diagnostiko-dokumenturik. Hain zuzen ere, hamar diagnostiko-dokumentu daude eremu desberdinei buruz – eremu supramunipala, lurzoru urbanizaezina, ingurune naturala eta nekazaritza-erabilerak, jarduera ekonomikoak, etxebizitza, mugikortasun-zerbitzuak, finantza-alderdiak eta laburpen orokorra. Hala ere, ez dago ekipamenduek gaur egun duten egoeraren, lege-estandarraren betetze-mailaren, erabilera-intentsitatearen, biztanleriaren gogobetetze-mailaren, gabezia nagusien eta lurraldean duten identifikazioaren azterketarik, besteak beste.
Esan bezala, deigarria da telefonia-sarearen egoera zehatza jasotzea, adibide bat jartzearren, eta kirol-ekipamenduen, kultura- edo gizarte-ekipamenduen edo irakaskuntza-ekipamenduen zerbitzu-maila ez baloratzea; hau da, biztanleriaren araberako azalera-neurriak legez ezarrita dituzten ekipamenduen zerbitzu-maila ez baloratzea, erraz neur baitaitezke.
Aurrerapen-dokumentuaren defizit larria dakar horrek, eta, gainera, zalantzan jar daiteke garapen berrietarako aurreikusitako ekipamenduek sendotutako zatietan dauden gabeziak berraztertzeko eta horiei erantzuteko balioko dutela dioen teoria. Eta geure buruari galdetzen diogu:
- Nola? Gabezia horiek zeintzuk diren ez badakigu.
- Nola? Kilometro eta lurralde-hesi gaindiezinak badaude.
- Nola? Etxebizitzarekiko hurbiltasuna ezinbestekoa duten ekipamenduak badaude.
- Ezinbestekoa da hiriko ekipamenduen diagnostikoa zehatz-mehatz ezagutzea, oro har eta auzo bakoitzean, maila horretako jarduketa serio bat planteatu ahal izateko. Bitartean, Aurrerapenak ez du oinarririk ekipamenduen mailan arreta emateko moduko planteamendua egiteko.
2.- Bigarrenik, espazio libreak kuantifikatzeko planteamendu moderno baten falta sumatzen da. Aurrerapenaren azterketa osoa 95. GPan aurreikusitako espazioak eta orain Plangintza Erregelamenduan aurreikusitako estandarraren argitan gehituko direnak kontrastatzera mugatzen da. Hau da, espazio libreen estandarraz ari gara, hau da, herritarren aisialdiaz. Estandar hori 1978an ezarri zen, duela 30 urte, beraz.
- Gure ustez, bizi-kalitatearen eta hiriko aisialdi- eta aisialdi-sistemaren mailaren adierazle den heinean, hori zalantzan jartzeko garaia da, eta hogeita batgarren mendean bete-betean ondorioak izango dituen Plan Orokor batean, duela hogeita hamar urte ezarritako estandarra justifikatu baino zerbait gehiago lortu nahi da.
3.- Era berean, espazio libreen planteamenduan eta antolamenduan dagoen beste hutsune bat agerian jartzeko ordua iritsi da: espazio librea da historikoki eraikuntzak hartzen ez duen hondar-espazioa. Horrela ez da ordenatzen, ezta planifikatzen ere. Aurrerapenak dioen bezala, kalea espazio libre nagusia izan daiteke, baina betiere ordenatzen bada. Azken batean, iritsi da garaia planteatzeko antolamenduek eremuko espazio librearen aurretiazko planteamendutik abiatu behar dutela: zer kokatuko den bertan, zer funtzionamendu izatea nahi den (oinezkoena zati batean, edo ez) zer beste ekipamendu sartu behar diren edo zeini eman behar zaion bidea.
- Irizpide gisa planteatzen dugu eraikuntza berriko eragiketak espazio publikoa bere helburu eta funtzioekin antolatzetik abiatzea, horrek baldintzatu dezan aprobetxamendu pribatuaren antolamendua, eta ez alderantziz. Azken emaitzak beti bi alderdien arteko konbinazio bat eskaini beharko duela ulertuta, helburua da erabilera publikoak ahalik eta gehien lehenestea hiria gizatiartzeko bitarteko gisa, bizikidetza-lekuaren funtzioa areagotzea eta ekipamenduak eremu bizigarrienean integratzea ahalbidetzea.
Berehalako arazoak konpontzeko unean uneko aldaketak.
Zenbait arlori dagokion plangintza aldaketa puntualaren formularen bidez izapidetzeko asmoa 95eko Plan Orokorraren, antolamendu-ereduaren eta egitura orokorraren garapen direnetara mugatu beharko litzateke. Hau da, bide azkar hori erabiltzea salbuespenezkoa izan beharko litzateke, eta oso justifikatuta egon beharko litzateke, eta ez litzateke ihesbide bat izan beharko Plan berriaren proposamenak egitatezko bidetik gauzatzeko, eta plan horren berrikuspenak eztabaidagai izaten jarraitzen du.
Arazo nagusia etxebizitzarena denez, 8.270 etxebizitza daude gauzatu gabe aurreko Plan Orokorrean, eta horietatik 3.009 babes ofizialekoak izango lirateke. Horri industria-erabileretarako 439.007 m2-ko aprobetxamendua gehituko litzaioke, eta egikaritzeko dauden hirugarren sektoreetarako 287.177 m2-koa, Aurrerapena idazten den egunean.
Horrez gain, aurreko HAPNren aldaketek 22 espediente dituzte, eta horrek pentsarazten digu Plan Orokor bat behar bezala egokitu dela, indarraldia amaitzean proposamenetan amaitzeko edo ordezteko.
- Ezin da aldaketa gehiagorik egin, plangintza orokorraren irizpideen benetako berrikuspena eztabaidatik kentzea ekar baitezakete, legez ezarritako prozeduratik kanpo.
- Gainera, kasu gehienetan, auzoak bere osotasunean berriz aztertzea aipatzen da, eragiketa berrien planteamenduari esker. Ondorioz, eragiketa berri horiek aprobetxamendu berriak hartzen dituen lurzorua baino askoz eremu handiagoa dute praktikan, eta berrikuspena da prozedura-izapide baliodun bakarra, eragindako auzoaren eta udalerri osoaren osotasunari buruzkoa baita.
Gainera, NAELean bertan adierazten den bezala, jarduera batzuen garrantziak justifikatzen du jarduera horiek garapen berritzat hartzea, nahiz eta aurreko KPtik aurrekariak ekarri.
Landa-lurzorua, natura-ingurunea eta nekazaritza-erabilerak.
Kontuan hartzen diren nekazaritza-ustiategi bakarrak behar bezala legeztatuta daudenak dira, eta titularraren bizibide izateko ezaugarriak dituzte. Faltan botatzen da familia-ustiategi txikiak kuantitatiboki eta kualitatiboki ez baloratzea; izan ere, lanpostu osoa ez izan arren, kalitate handiko produktu autoktonoen iturri dira, gero eta preziatuagoa, eta, gainera, laborantza biologikoaren ehuneko handi batean dira.
Bestalde, eremu horretan iraunkortasun-irizpide errealak aplikatzeko aukera handia galdu da. Lurzoruen nekazaritza-balioa babestearen aldeko benetako apustu batek, adibidez, udalerriko biztanleriaren araberako nekazaritza-erabilerako estandar bat finkatzera ausartuko zatekeen. Azken finean, nekazaritza-erabilera oso lotuta dago herritarren elikadura-funtzioarekin, eta jakin behar da nekazaritza-erabileretara bideratutako lurzoru-murrizketa dela salgaien errepideko trafikoaren hazkunde esponentziala eragiten duen elementuetako bat.
Garapen jasangarriaren estrategiaren helburuetako bat nahitaezko garraioa eta mugikortasuna murriztea denez, koherentea litzateke jakitea zein den nekazaritza-erabileretarako lurzoruen ikuspegitik lortu nahi den helburua, eta diagnostikoa egitea ea gaur egun ekoizpen- eta eskari-egoera orekatua dagoen edo defizitarioak garen. Horrela, parametro erreal bat izango genuke baloratzeko ea nekazaritza-lurren azalera handiak artifizializatzeko aukera eman dezakegun, hala nola Martuteneko ibarra edo Auditz-Akular-Landarro, edo ez.
Horrelako adierazle errealekin bakarrik esan daiteke plana jasangarria den ala ez.
Ingurumen-inpaktuaren baterako ebaluazioa.
Ingurumen-eraginari buruzko ebaluazio bateratuaren lehenengo inpresioa proposamen batzuen afekzioen ebaluazioan zorroztasunik ez dagoela da. Ez dira dokumentuaren bidez transmititzen – eta, beraz, ez dira jendaurrean jarri – hari buruzko proposamenek eragindako landa-lurzoruan detektatu diren balioak.
- Herritarrok fede-egintza bat egin behar dugu, eta sinatzaileek hala diotelako sinistu behar dugu ez dagoela balio espezifikorik berorien kontserbazio fisikoa justifikatzen duenik, ez eta horrelako beste baieztapen batzuk ere, ez baita daturik ematen iritzia eman ahal izateko egin ahal izan diren analisiei buruz (halakorik izan bada). Izan ere, eragindako eremuetako baten ingurune fisikoari buruzko azterlan independente batek hauteman du Habitatei buruzko Europako Zuzentarauak babestutako espezie bat dagoela, eta IEBEk ez du inolako aipamenik egiten.
Bestalde, azterketa sakonik ez egitea bereziki larria da landa-inguruneko okupazio masiboko hiru kasuetan: Eskuzaitzetan (Usurbil), Auditz-Akular-Landarron (Altza) eta Antondegin (Martutene). Izan ere, gainera, lurzoru birjineko poltsa handien aurrean gaude, eta hiruren artean Plan Orokorrean aurreikusitako etxebizitza-kopuruaren erdia baino gehiago hartzen dute edo hartzen dute.
Kontuan hartu behar da, halaber, IEBEAren xede izan behar dela zehaztea zer jarduera ezabatu edo aldatu diren, eragin kritikoa dakartelako. Hala ere, ingurumen-eraginari buruzko ebaluazio bateratuan inpaktu guztiak onargarriak dira. Lortutako irudia zera da, tramitea ingurumen-inpaktuaren alderdiak baloratu baino askoz lehenago hartutako erabakien multzoa nola edo hala jantzita pasatzea; pentsa dezagun Auditz-Akular-Landarro, adibidez, 1999 baino lehen pergindikatu zela, iraunkortasun-osagairik gabe, zalantzarik gabe. Eta beste horrenbeste esan daiteke Zubietan eta Martutenen.
- Erakunde ofizialek egiten duten gomendioan oinarrituta, kanpoko talde independente batekin azterketa berri bat egitea proposatzen dugu. Talde horrek:
- baloratu helburuen sistema eta horiek diagnostikoarekin duten koherentzia,
- identifikatu eta kuantifikatu eragindako baliabide naturalak,
- identifikatu zeharkako ondorioak, efektu metatzaileak eta sinergikoak,
- muga onargarritik kanpo dauden jarduerak zehaztu.
Azkenik, aurrerapen honen iraunkortasuna ukatzen duten adierazleak laburbilduko ditugu:
a) oro har, hiru jardunetan bakarrik, 300 hektareatik gorako lurzoru natural-landatarra birkalifikatzearen aurrean gaude,
b) dauden erabileren nahastea desagertzea,
c) nekazaritza-erabilerak babesteko lerroan lehentasuna duten nekazaritza-ustiategiak aintzat ez hartzea,
d) Ingurumena oztopo da gainditzeko, alde batera uzteko, baina proposamenen benetako baldintzatzaile izan gabe.
e) Ingurumen Inpaktuaren Baterako Ebaluazioan (IEBE) landa-lurzoruari begira helburuak ez zehaztea,
f) diskriminazio handiko hiria: auzo askotako herritarren eskubideak espazio eta ekipamenduen eskasiari lotuta daude oraindik, lurzoruak luxuzko hiriaren interesen arabera modu instrumentalean planifikatzen diren bitartean.
1995eko Plan Orokorra: ikuspegi kritikoa.
Ez gatoz bat Aurrerapenaren egileek aurreko Plan Orokorraren ondorioei buruz duten ikuspegi triunfalistarekin. Egitatea bereziki larria da kontuan hartzen bada erredakzio-taldearen zati bat ordukoa dela, eta nabarmena dela umiltasunik eza eta espiritu kritikorik eza, alderdi gutxi batzuk aipatzearren:
- Neurri handi batean gauzatu gabe dago; ez gara zifretara itzultzen ez aspertzeko, baina zalantzan jar daiteke, gutxienez, hirigintza-kudeaketaren ikuspegitik duen ontasuna.
- 30 aldaketa-espediente izan ditu; bere izaera dinamikoa balitz bezala jantzi nahi da, baina, ziurrenik, aurreikuspen falta handiak ditu.
- Haren azterketa ekonomiko-finantzarioak zerikusi gutxi du errealitatearekin; egindako eragiketei soilik erreparatzen badiegu, balorazioak guztiz okerrak ziren edo ondorengo negoziazio-gaitasuna zalantzan geratu da.
- Lurzoruaren antolamendu- eta okupazio-perlak uzten dizkigu, hala nola Añorga-Txiki edo Zubietako Zabalpena. Gaur egun ere egiten dira (horietakoren bat idatzi duen taldeko kideren baten parte-hartze garrantzitsuarekin), eta ez dute inolako zentzurik, aldarrikatzen den doktrinarekin oso kontraesankorrak direlako.
- Azken 10 urteetan, Donostia Europako bigarren hiri garestiena izatea ahalbidetu du. Edo behintzat ez du ezer egin hori saihesteko.
Badirudi, beraz, umiltasun ariketa garrantzitsu bat ez litzatekeela gaizki etorriko. Bidenabar, gerta liteke errepikatzeari uztea ekipamenduen lekualdaketari buruzko joera hori edo beste bat, adibide bakarra jartzeagatik, ez dela berria Donostian, historikoki erabili izan dela eta ez duela ondorio txarrik izan. Agian ohitura txar, zahar eta zaharrei ihes egin beharko zaie akats zahar berberak ez egiteko. Altzatik paseatzea besterik ez dago, adibidez, zertaz ari garen jakiteko.