1.- ETXEBIZITZAREN ARAZOA EZ DA GAI BERRIA, EZTA ORAIN ARTE EGINDAKO UDAL-POLITIKATIK KANPOKOA ERE.
Azken aldian, aurrekaririk gabeko informazio eta datu hedapen bat ikusten ari gara Donostiako etxebizitzaren egoerari buruz.
Egungo alkatearengandik hasi eta alkate emerituenganaino, Diario Vasco bezalako hedabideen ekarpen paregabearekin, etxebizitzaren gaiarekin krisi-egoera azpimarratzen ari dira. Eta deigarria egiten zaigu orain egotea, bat-batean hain kezkatuta dauden guztiak, gai berri bat balitz bezala, sorpresa bat, egia esan hamarkadak daramatzagunean salatzen. Donostiako gazteek eta biztanleek urteak daramatzate hiritik kanporatzen, etxebizitzen prezioak ez direlako bateragarriak donostiar gehienen soldatekin. Hori da arazo nagusietako bat. Ez dira etxebizitzak falta, badaude, baina ezinezkoa da horietara iristea.
Haserretu egiten gara gaia duela 30 urtetik hona arduradunen udal politikatik at dagoen gai gisa tratatzen delako, eta politika hori horren ondorio zuzena delako. Donostiak etxebizitza babestuaren % 4 eskas izatea urte hauetan guztietan etxebizitza-politika negargarri baten ondorioa da, eta hori etengabe salatu dugu. Lokatz haietatik lohi hauek.
2.- HIRIGINTZAN PRAXI TXARRAREN FROGAK.
Historia pixka bat eginez gero, hemerotekara jo beharko genuke gogorarazteko Benta berriko poligonoan, Cervezas el León fabrikak 80ko hamarkada arte okupatua, 1.300 etxebizitza baino gehiago eraikitzeko birkalifikatu zenean, aurreikusita zegoela etxebizitza horiek guztiak etxebizitza babestura bideratzea, eta horretarako lurrak desjabetze bidez lortzea.
Hala ere, Udalaren eta Eusko Jaurlaritzaren arteko elkarrizketen ondoren, desjabetzea ez zen gauzatu, eta azkenean jabetzarekin gutxieneko etxebizitza babestuaren kopurua hitzartu zen, hau da, gaur egun dagoena, eta gainerako etxebizitza guztiak salmenta librekoak izan ziren.
Hori izan zen sortutako itxaropenei iruzur egiteko lehen mugarrietako bat, etxebizitza eskuragarriaren eskasiak eragin nahi zuen birkalifikazio batekin, baina, egia esan, sustapenaren pilotakada puztera zuzendu zena.
Benta Berriren adibidetik abiatuta, egia esan, jarduera hori ez da gertaera isolatu batean geratu, baizik eta konstante bat bihurtu da hiriko hirigintza eta etxebizitza politikan.
Udalerriak gaur egun bizi duen krisiaren egoera ulertzeko hainbat alderdi garrantzitsu dira:
2.1- Sustapen guztietan etxebizitza babestua tartekatzeko betebeharra sistematikoki ez betetzea.
2.2- Udalak eskubidez zegozkien aprobetxamendu- edo eraikigarritasun-lagapenak diru bihurtzea.
2.3.- Etxebizitza babestuaren gutxienekoa eskatzen zaien lurzoru industrial zaharkituen birsailkapenak.
2.4.- Eraginik eza zuzkidura-bizitokietara ere iristen da.
2.5.- Hiriaren eta hiriguneko etxebizitza-parkearen turistifikazioa.
2.1- Legez aurreikusitako etxebizitza babestuaren gutxieneko estandarra urteetan aplikatzetik salbuesteko aukera eman da.
Udalak aukera eman du etxebizitza babestuaren gutxieneko estandarraren aplikazioa salbuesteko, legez aurreikusita baitago, hiriko hiri-sarean sartutako eremuetan.
Azken 30 urteetan, 2 lege egon dira indarrean. Lege horien arabera, etxebizitza babestuen (BOE) ehuneko jakin batzuk eraiki behar ziren hirigintza-sustapenetan, gutxienez % 20 edo % 65, lurzoru-motaren arabera, eta 2006tik % 75 arte BOEen eta etxebizitza tasatuen artean.
Bada, harrigarria bada ere, Donostian 3.821 etxebizitza babestu baino ez daude, hau da, ez da guztizkoaren % 4ra iristen.
Arrazoiei erreparatzen badiegu, 1994ko legearen indarraldian eraikitako etxebizitzen sustapenetatik, 19 eremutatik (2.043 etxebizitza berri guztira), 6tan baino ez da BOEak eraiki. Eta oraindik eraikitzen ari direnetatik, 9k (1.716 etxebizitza berri guztira) eremu horietako 3k baino ez dute BOEa. Legezko justifikazioaren arabera, legeak 100 etxebizitzara iristen ez diren eremuak salbuestea ahalbidetzen zuen. Tranpa 100 baino gutxiagoko promozioak egitea izan da, demagun 99.
Aitzakia hori egon gabe ere, adibide bakar bat jartzearren, deigarria da San Bartolome eremua, bertan ia 500 etxebizitza egin baitziren eta horietatik 39 soilik babestuak, eta horrek BOEko 60 etxebizitzaren defizita uzten du erdigunean eraiki gabe, inolako lege salbuespenik alegatu gabe.
San Bartolome: legez zegozkion babes etxebizitzak ez ziren eraiki.
Eta 2006ko legearen pean eraikitako 14 eremutatik (2.083 etxebizitza berri guztira), erdietan bakarrik egikaritzen da etxebizitza babestua. Eta hemen ez dago salbuespenik, beraz, eremu horietan bakarrik dagoen defizita hiri osoan zehar tartekatu ez diren 554 etxebizitza babestukoa da. Datu guzti hauek Plan Orokorraren Aurrerapide dokumentutik aterata daude.
Laburbilduz, eraikuntza-jarduera azken 30 urte horietan oso irregularra izan bada ere, egia esan, 90eko hamarkadaren amaieratik krisira arte, zeina Gipuzkoan 2010aren inguruan gogortu baitzen, 15 urte horietan, etxebizitza babestua zikoizkeriaz tratatu da, are gehiago etsai edo inposaketa gisa, eta sektore publiko eta pribatu jakin batzuen ahaleginak hiriaren erdigunea eta haren auzo elitistenak, etxebizitza babesturik gabe, defendatzera bideratu dira kosta ahala kosta.
Bestalde, Atotxa Errekaren zentzugabekeria gogoratzeari ez diogu uko egiten, bertan ia 300 hiribildu sustatzen jarraitzen baitu erabat landa ingurunean, egin behar ez denaren adibide, gaur egun hirigintza zinegotzi Nekane Arzallus (EAJ) publikoki aitortzera iritsi zena Altzako bilera batean.
30 urte hauetan hiriko hirigintza-garapen guztiak aztertuz gero, teoriaren eta praktikaren arteko erabateko dibortzioa aurkituko dugu.
2.2.- Etxebizitzaren merkatua arautzeko erabili behar zen aprobetxamenduaren lagapena monetarizatu egin da eta beste inbertsio batzuetara bideratu da, etxebizitza-politikari legez zegoena lapurtuz.
Udalaren jarrera zikoitza izan da erosteko ahalmen txikieneko geruzetara zuzendutako etxebizitza hiriaren hiri-bilbean, erdigunean, integratzeko orduan.
Horrek guztiak iragana dirudien arren, egia esan, azken hiru hamarkadetan zehar hedatu da. Gogora dezagun garai hartan bazegoela hirigintza-legedi bat, udalak behartzen zituena ez bakarrik etxebizitza-sustapen bakoitzean etxebizitza babestua egotera, adierazi dugun bezala, baizik eta eremu bakoitzaren aprobetxamenduaren % 15 erkidegoari lagatzera, udalaren bidez, etxebizitzaren merkatua erregulatzen erabiltzeko legezko aginduarekin (lehenengo % 10ekoa izan zen, eta 2006tik % 15ekoa da).
1992ko Estatuko hirigintza-legeaz geroztik, azken 30 urteetako epea barne, hirigintza-eragiketen sustatzaileak behartuta zeuden area edo sektorearen aprobetxamenduaren edo hirigintza-eraikigarritasunaren % 15 udalari lagatzera. Hala jasotzen da, halaber, EAEko 2006ko hirigintza-legean. Horrek ez du esan nahi eraikitako etxebizitza kopuruaren % 15 udalari eman behar zitzaionik, baina udalak udal titulartasuneko etxebizitza eraiki zezakeen orube urbanizatuak entregatu behar ziren.
Hala ere, Donostian ohikoa izan da betebehar horren ordez balio ekonomikoa ezartzea, legeak kasu jakin batzuetarako aurreikusten zuen salbuespenezko aurreikuspenean oinarrituta, eta berriro diogu salbuespenezkoak direla.
Horrela, Udalak azken 30 urteetan 4.000 etxebizitza baino gehiagoren eraikuntza-eskubideak eskura zitzakeen, behin eraikita, etxebizitza publikoaren politikara bidera zitezkeenak. Egia da eraikuntzan inbertitu beharko zukeela, baina, une honetan, emaitza litzateke inbertsioak 4.000 etxebizitza publiko baino gehiagoko parke bat eskainiko lukeela, udalerri osoan modu orekatuan sakabanatuta eta banatuta, errentagarritasun sozial ukaezinarekin.
Horren ordez, udalak milioika euro poltsikoratu zituen eskubide horien ordez, sustatzaileek lagapenaren ordez balio ekonomikoa ezartzea onartu zuen udalari erosi zizkiolako. Gaia are korapilatsuagoa da, legez baliokide ekonomiko hori etxebizitza-politika publikoetara bideratu behar zelako, eta hori Donostian gertatzetik urrun dago, dirua etxebizitza-politikarekin zerikusirik ez duten beste inbertsio batzuetan erabili zelako. Ondo legoke jakitea zenbat milioi euro poltsikoratu diren udal kutxetan % 15 horren kontura, lurzoruak erosteko, higiezinak erosteko, desjabetzeko eta etxebizitzaren merkatua kudeatzeko erabili behar zena.
Ondorioz, ez dira erabili Donostia sozialki orekatua izan litekeen etxebizitza babestuko parke pribatu bat eta etxebizitza publikoko parke bat lortzeko legez artikulatutako tresnak, eta emaitza espero zitekeena da, etxebizitza babestuen % 4 eta udal etxebizitza ziztrin parke bat, udala oso leku txarrean uzten duena.
2.3.- Etxebizitza babestuaren gutxienekoa eskatzen zaien lurzoru industrial zaharkituen birsailkapenak.
Esan behar da ulertezina dela, etxebizitzaren arazoak dituen dimentsioak izanik, industria eremuak birsailkatzen direnean eta bizitegi eta etxebizitza erabileretara bideratzen direnean, jabetzari ez ezartzea etxebizitza babestuaren ehunekoa legeak aurreikusitako % 20 laburra baino handiagoa izatea. Hau da, lurzoru industrial zaharkituen birsailkapenei etxebizitza babestuen gutxienekoa baino ez zaie eskatzen.
Orubeez ari gara, adibidez, Diario Vasco-rena, non, bere bulegoen eraikinean, jabetzaren eta udalaren artean sinatutako hirigintza hitzarmen baten bidez, 130 etxebizitza libre berri inguru eta babestutako etxebizitzen legezko gutxieneko ehunekoa antolatzen diren.
Edo Herrerako Zardoya-Otisekoa, Otis multinazionalaren onurarako etxebizitza babestuaren minimoa proposatzen duena, eta are iraingarriagoa izateko, espazio libreen eragiketa honi dagozkion legezko estandarrak Igeldora eramaten dira, berriro ere, salbuespenezkoa erabiliz.
Udal-politikariak eta komunikabide batzuk etxebizitzaren arazoaz hain kezkatuta badaude, zergatik ez zaio exijitzen etxebizitza bakar bat ere eraikitzeko eskubiderik ez duenari etxebizitza babestuaren ehunekoa ia osoa izatea? Zergatik konformatzen da udala % 20ko BOEko eta % 20ko tasatuko estandar soilekin? Zergatik ez da anbiziotsuagoa, ausartagoa, kontzienteagoa, koherenteagoa hiriaren beharrekin? Ez da ulertzen udalak ahalmen osoa duelako etxebizitza eraikitzeko asmoari amore ez emateko, plana aldatzeko eskumen osoa duelako, erabilera aldatuz, edo ez, kasu horietan bere esku egongo litzatekeelako hirian etxebizitza babestua handitzea ekarriko duen kudeaketa on bat egitea. Zer interes ari da babesten?
2.4.- Eraginkortasunik eza zuzkidura-bizitokietara ere iristen da.
2010eko Plan Orokorrean aurreikusitakoarekin alderatuta, etxebizitza babestuaren gauzatzeak % 17,30 errakitikoa ematen badu, zuzkidura-bizitokien exekuzioak, gazteen eta adinekoen aldi baterako bizileku gisa erabiliak, ez du askoz emaitza hoberik ematen. Plan Orokorraren Aurrerapenak gauzatze-mailari buruzko datua jasotzen ez badu ere, 2010ean aurreikusitako ostatuen kopurua 1.300 izan zela jasotzen du. Kontuan izan 2006ko Lurzoruaren Legeak bizitegi-azaleraren 100 m2-ko 1,5 m2-ko estandarra aurreikusten zuela, 20.000 biztanletik gorako udalerrientzat nahitaezkoa.
Bada, Donostiako Udalaren webgunera jotzen badugu, hirian sustatutako zuzkidura-bizitokien kopurua 284koa da. Gaia bereziki larria da, produktu horren zuzkiduran udalak eta Eusko Jaurlaritzak lagundu behar dutela ulertzen baita, eta bien artean % 21 eskasera iritsi dira.
2.5.- Hiriaren eta hiriguneko etxebizitza-parkearen turistifikazioa.
Eta hauek dira gaur egun Donostiako etxebizitzaren egoeraren arrazoiak. Ez da meteoritorik erori, ez dago eskariaren eta eskaintzaren portaerarik azken 30 urteetako politikaren ondorio ez denik, eta orain etxebizitza publikoa defendatzen dutenak horren erantzule dira.
Kontua da udal politikarien pentsamoldeak biztanleriak bizi zuen arazotik dibortziatuta egoten jarraitu duela, eta erabaki txarrak pilatzen, onartzen eta babesten jarraitu dutela, baita erabilera turistikoek hiria inbaditzea ahalbidetzen ere.
Ezin da besterik esan hiriaren erdigunea erabilera turistikoen esku uzten ari den udal bati buruz, hau da, bizitegi-erabilerak ordezten ari den udal bati buruz. Hiria turismoaren esku uzteko estrategia baten aldeko apustua nekez batu liteke etxebizitza-politika aurrerakoi bat integratu nahi izatearekin.
3.- HAINBESTE ALARMAREN BENETAKO HELBURUA: HIRIGINTZA INBADITZAILEA LEGITIMATZEA PLAN OROKORREAN.
Orain planteatzen duzuen larrialdi-egoera hirigintzaren ikuspegi iraunkor, orekatu eta moderno batetik inoiz sailkatuko ez liratekeen eremuetako etxebizitza-eraikinak justifikatzeko estrategia bat da.
Adibidez, eta bereziki, Auditz-Akular eta Altzako eta hiriko beste esparru batzuk.
Auditz-Akularreko ibarrak eta muinoak, GI-20 errepidearekin muga eginez.
Lehen udal agintariaren adierazpenetatik, eta duela bi hamarkadatik ezagutzen dugun eta salatzen ari garen etxebizitzaren arazoa lehen planera ateratzearen bidez, hirigintza, berriz ere, inbaditzailea eta basatia justifikatu nahi da.
Eta geure buruari galdetzen diogu, zein da Odonek eta Letamendiak orain (beren karguetatik erretiratuta egonik) Auditz-Akular egiteko hainbesteko interesa izatearen arrazoia? Ez dezagun ahaztu, gainera, biek ala biak izan zutela beren esku hiriko gobernua 20 urtez, eta horregatik direla egungo egoeraren erantzule.
Zergatik egiten du Eneko Goia alkateak aurrerantz ihes proiektu zahar hau aurrera atera nahian? eta ez bakarrik Plan Orokorraren berrikuspenaren barruan, 2010eko Planaren aldaketa puntual batekin ere (erabat zaharkitua eta iraungita), eztabaidako eta herritarren partaidetzako hiru urteak gutxietsiz eta Eusko Jaurlaritzak berak ere begi onez ikusten ez duen eta Aduritz-Akularren eremuan ez eraikitzea gomendatzen duen proiektu bat ateratzeko trabatu nahian. Gogorarazi behar dugu Jaurlaritza landa lurzoruaren izaeran, espazio naturalaren ezaugarrietan eta nekazaritza lurzoru gisa duen gaitasun estrategikoagan oinarritu dela. (EJko ingurumen sailaren irismen dokumentua, 2025ko urtarrileko data duen ebazpena).
Aparteko dokumentu batean jasotzen da xehetasunez txosten honen edukia.
4.- ERANTZUKIZUNERAKO DEIA.
Udalaren erantzukizuna, batez ere, iraunkortasunaren, orekaren, gizarte-kohesioaren eta egungo hirigintza zuzentzen duten gainerako printzipioen gidalerro eta irizpideen araberako hirigintza egitea da. Alkateak jakin behar du plan orokorra hiria egiteko dela, ez hiriak dakartzan arazoak konpontzeko, 30 urtez etxebizitza-politika desegokia egin duelako, mendia duela 50 urte bezala urbanizatu eta kolonizatuz.
Eta gaia zentratu beharra dago, dagoeneko argi dagoelako zein den informazioaren hedapen horren guztiaren xedea, eta hori Auditz-Akularren operazioa babestea baino ez da, besteak beste, ezinbesteko eta saihestezin gisa planteatuz, eta lurzoruaren okupazio eredu onartezina eta herritarren etxebizitza beharra kontrajartzen dituen gaitz txikiago gisa.
Teoria ondo ezagutzen da, baina praktika erabat inkoherentea da. Antondegi desklasifikatzeko erabiltzen diren arrazoi berberak daude Auditz-Akular desklasifikatzeko. Hainbat hamarkadatan hiriko lurzorua sustapen pribatuari eta milioi askoko etxebizitza libreari eman dien Udalak berak, eta ondoren erabilera irabazizkoenekin ordezkatzearen mende jarri duenak, hau da, lurzoruaren jabeari eta sustatzaileari, hau da, turistikoei, gainbalio gehien uzten dietenekin, orain kalezulora eraman nahi gaitu, milaka familiaren etxebizitza beharraren konponbidea mendian eraikitzea dela ondorioztatuta.
Berriro ere, iraganeko akatsak periferiari kobratu nahi dizkiote. Altzak argudio horiek berak bizi izan zituen duela 50 urte, eta oraindik ondorioak pairatzen ditu. Hirigintza kaotiko eta basati gisa aho batez aitortzen dena ez zen bakarrik antolaketa edo infradotazio txar baten ondorioa izan. Altza XXIek eskatuta egindako azterketa baten ondoren espazio librerik ez egoteak datu kezkagarri bat eman du, susmatzen genuena berresten duena. Altzan hiriko berdegune libreen falta biztanleko 1,78 m2-koa da, Osasunaren Mundu Erakundeak gomendatzen duenean: 10-15 m² biztanleko. Gabezi kezkagarria!
Europako hirigintza jasangarriaren irizpideek jada ez dute praktika horiek ahalbidetzen. Ez da tamaina horretako naturagune bat kolonizatu behar krisi klimatikoaren erdian. Are gehiago, EUROPAKO PARLAMENTUAK NATURA BERREZARTZEKO LEGEA onartu duenean. Lege horrek betebehar juridikoak ezartzen dizkie estatu kideei, eta helburuak ezartzen ditu kontrolik gabeko giza jarduera pixkanaka leheneratzeko. Gainera, ekosistema degradatuen % 20 birgaitzea planteatzen da, 2030, eta % 80 2050erako. Legeak dioenez, eremu bat egoera onean dagoenean, zaindu egin behar da, eta ez narriarazi.
Era berean, klima aldaketari buruzko 7/2021 Legearen helburua da berotze globalaren ondorioak, eta hirigintza-jarduera birbideratzera behartzen du.
Donostiako herritarrek ez dakite Auditz-Akularrek zer ulertzen duen, eta hori aprobetxatu egiten da arrabola eta zapalkuntza politika egiteko, klima aldaketa arintzera bideratutako Europako irizpide eta legeen gainetik.
Horregatik azpimarratzen dugu eremua ezagutzea, Auditz-Akular da 20.000 biztanletik gorako komunitate baten birika berde bakarra eta babestu beharreko espazio bat, Eusko Jaurlaritzak berak gomendatu duen bezala.
Beste arrazoi batzuengatik, baina ez garrantzi txikiagokoa, ezin dira milaka pertsona lekualdatu, elkarren artean inolako harremanik izan gabe, inolako kidetasun edo aurretiko ezagutzarik ez duen ingurune batera. Ghettoak eta auzo marjinalak sortzen dituen desoreka sozial hori 70-80ko hamarkadan ere gertatu zen, eta oraindik horren ondorioak bizi ditugu, komunitate erresilientea izan arren.
Gizarte- eta lurralde-oreka hirigintzaren maximoetako bat da. Ez da alokairuko etxebizitza guztia hiriaren ertzetan bildu behar, hiri osoan modu orekatuan banatu behar da, auzo marjinalak sortzeak eragiten dituen arazoak saihesteko. Eta ezin gara geldirik egon 60ko hamarkadatik, gure hirien hirigintza-historiako garairik iraingarrienetik, datorren plan bat berreskuratu nahi den bitartean. Asko teorizatu da hiria nola egin behar den eta nola ez.
Ezin dugu onartu bilakaera historiko horren eta udal-politikaren akatsen ondorioz landa-eremu batzuk kolonizatzea, beste testuinguru batean hauen babesa inoiz zalantzan jarriko ez zenean. Antondegi salbatu da. Auditz-Akularrek bide beretik jarraitu behar du.
5.- AUDITZ-AKULAR ETA EUSKO JAURLARITZAREN ERANTZUNA.
Duela gutxi ezagutu dugu Eusko Jaurlaritzaren erantzuna Aduritz-Akularri buruz. Eta honela dio:
“Hartuko lukeen azalera handia eta nolabaiteko interes ekologikoa duten ibarbideen eragina kontuan hartuta, lehenik eta behin Aduritz-Akularren garapen-proposamena ezestea gomendatzen da”.
Landa-lurzoruaren izaera, naturgunearen ezaugarriak eta nekazaritza-lurzoru gisa duen gaitasun estrategikoa direla eta, Eusko Jaurlaritzako ingurumen-organoak Aduritz-Akularreko eremuan ez eraikitzea gomendatu du. Hala adierazi du Aurrerapenarekiko loteslea den txostenean, Plan Orokorra izapidetzean. Behin eta berriz kezkatuta agertzen da hirigintza-eremuak eragiten duen landa-lurzoruaren azalera zabalagatik, nekazaritza-ustiategiei eta haien ahalmenei eragingo liekeen galeragatik, Donostialdeko LPPan eremu estrategikotzat hartzen diren lursailak direlako, eta Natura Ondare eta Klima Aldaketa Zuzendaritzak zalantzan jarri du ingurumen-bideragarritasuna.
Altza XXIetik interpretatzen dugu gomendio gisa planteatu dena debekua izango litzatekeela, ez balitz lursailak 2010eko Plan Orokorretik urbanizagarri gisa sailkatuta daudelako. Denbora ez da alferrik igaro, eta orduan neurriz kanpokoa bazen, hirigintzaren irizpide berriek (jasangarritasuna, gizarte kohesioa, klima aldaketaren aurreko prebentzioa…) defendaezin bihurtu dute.
6.- ENEKO GOIA ALKATEAREN AURRERANZKO IHESA.
Eneko Goia Donostiako alkate jaunak, DVko orrialde betean egindako elkarrizketan, esan du Auditz-Akular birformulatu egin behar dela bideragarri egiteko, eta ziurrenik HAPOren aldaketa puntual baten bidez egin beharko dela, bestela berandu egingo baitzaie, eta denborak premiatu egiten du.
Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Organoak Plan Orokorraren Aurrerapenari buruz egindako txostenean Auditz-Akularren eraikitzea lehen instantzian ezestea gomendatzen den gomendioei jaramonik egin gabe, globo zunda bat askatzen digu bidea neurri guztiz ezohiko batetarako prestatuz, une honetan Auditz-Akularreko eremurako 2010eko Plan Orokorraren aldaketa puntual bat planteatzea zentzugabekeria eta arduragabekeria arriskutsua baita.
Are gehiago, duela 3 urtetik Plan Orokorra berrikusteko prozesuan murgilduta gaudenean, prozesu horretan milioi bat euro baino gehiago gastatu dira herritar gisa, eta ehunka pertsonak parte hartu dute herritarren parte-hartze prozesuetan, hiriaren etorkizunari ekarpena egingo ziotela pentsatuta. Digeritzeko oso zaila den iseka da, eta ahazteko zailak diren garaiak gogoratzen dituzten herritarrekiko errespetu eta gutxiespen falta.
Beste hamarkada bateko (2010) Plan baten aldaketa bat zentzugabekoa eta zentzugabea da, garaiak aldatu direlako; hasteko, ingurumenaren ikuspuntua malguagoa zen, ez genuen klima aldaketaren mehatxuaren kontzientziarik, orain badakigu hemen dagoela, eta horren ondorioak jasan ditugu; ez genuen pandemia bat igaro, eta inoiz baino gehiago behar izan dugu ingurune atsegin eta jasangarri bat; ez genuen uste posible izango zenik egunetan elektrizitaterik gabe geratzea, ikusi ditugun danak egotea, etab.
Biziki uste dugu hiria egitea oso serio hartu beharreko erantzukizuna dela.
7.- ETXEBIZITZA-LARRIALDIETARAKO IRTENBIDE BATZUK.
Puntu honetara iritsita eta etxebizitzaren krisiari irtenbideak bilatzea gure ardura ez den arren, horretarako horretan lan egiten duten teknikariak eta langileak daudelako, errealitateak eta eztabaida deformatuak irtenbideak bilatzen saiatzera bultzatu gaitu. Hona hemen batzuk:
7.1. Interes publikoa pribatuaren aurretik.
Lehenik eta behin, etxebizitzaren egoerari eta irtenbideei buruzko eztabaida ireki, garden, informatu eta zintzo bat behar da, hiriaren hirigintza birsortzaile bat bilatuko duena, Donostiako etxebizitzaren arazoa jorratuko duena, bai eta haren garapen urbanistikoa, eredu produktiboaren bilakaera eta hiriaren etorkizuna ere. Herritarrek eta entitate kolektiboek proposamenak eta alternatibak ditugu. Eta politikariek interes publikoa lehenetsi behar dute interes pribatuaren aurretik, teoriaren eta praktikaren artean koherenteak izanik.
7.2. Hiri-bilbea berroneratzea, gutxiegi erabilitako eraikinak.
Etxebizitza-politikak erabateko aldaketa behar du. Gaur inoiz baino gehiago, erabat kontziente gara lurzorua mugatua dela, natura ezin dela okupatu artifizializazioa mugarik gabe biderkatzen jarraitzeko, eraikitzen jarraitzeko milaka etxebizitza eta erabilera berberetarako milaka hektarea hiri-lurzoru izango ez bagenitu bezala. Etxebizitza-politika berri batean gako-hitzak daude. Lehenengoa da lurzorua MUGATUA dela.
Horregatik, uste dugu hiria, hiri-bilbea dela birsortu behar dena etxebizitza-premiei eta mota guztietako premiei erantzuteko.
Azterketa labur baten ondoren, hiriko erabilera zaharkituko eraikinen bizitegi-ahalmena 800 etxebizitza berritan zenbatesten dugu, epe laburrean eta urbanizazio-gasturik gabe gaitu daitezkeenak. Ziur gaude hiri osoaren azterketa sakon eta xehatu batetik askoz ere emaitza anbiziotsuagoa lor litekeela.
Irtenbide irudimentsuak eta alternatiba egingarriak bilatu behar dira, gutxiegi erabilitako eraikinak birgaituz.
Adibidez:
– Intxaurrondoko kuartela (35.700 m²)
– Antiguako Seminarioa (25.500 m²)
– Martutene Lanbide Heziketa (7.800 m²)
Gutxi erabiltzen diren edo zuzenean hutsik eta abandonatuta dauden eraikinen 3 adibide horiekin bakarrik, 70.000 m² ditugu eraikita, 700 (100 m²-ko etxebizitza eraikiak eta 78 m² erabilgarriak) eta 850 etxebizitza (85 m²-ko etxebizitza eraikiak eta 66 m² erabilgarriak).
7.3- Ez da hiri-lurrak okupatzen jarraitu behar etxebizitza librea eraikitzeko.
Praktika honek ekarri du gaur egungo egoera penagarria.
Errondoko gainaren azken lizentzia, 101 etxebizitza libre igerilekuarekin eta abar, aberrazio bat da garai hauetan.
Donostian 2010etik 2023ra 2.882 etxebizitza libre eraiki dira, eta 1.221 soilik babesekoak. Joera hori aldatu egin behar da. Horretarako, legezko gutxieneko ehunekoa gainditu behar da. Eta eraiki behar bada, osorik babestu eta alokatu dadila.
7.4. Etxebizitza hutsa: egiteke dagoen gai bat, Udalaren jarrera aldaketa eskatzen duena.
Aipatu nahi dugun beste gai bat etxebizitza hutsarena da, baina ez horregatik garrantzi gutxiagokoa.
Donostian 95.098 etxebizitza daude (189.093 biztanle):
– Etxebizitza nagusien % 83,2 (79.126).
– % 16,7 bigarren etxebizitza eta hutsa (15.847).
– 2.109 etxebizitza huts.
– 1.400 pisu turistiko.
Errealitate horrek esku hartzeko neurriak eskatzen ditu.
Badakigu etxebizitza bat hutsik egotearen arrazoiak askotarikoak direla; bigarren egoitza dago, leku turistikoetan, Donostian bezala, inbertsiorako etxebizitza dago, baina etxebizitza hutsen parke erreal eta eraginkor bat ere badago, aurreko jabea hiltzeagatik eta oinordeko bat baino gehiago egoteagatik, eta, beraz, kudeaketa askoz ere zailagoa egiten da. Etxebizitza hutsa ere badago narriaduragatik, inbertsioa behar duelako eta ez delako ekiten, eta arrazoi gehiago daude etxebizitza hutsik egoteko.
Etxebizitza hutsaren gaineko esku-hartzea erraza ez dela jakinda, hain zuzen ere horrek pentsarazten digu pentsamoldea eta ikuspuntua erabat aldatu behar direla; hau da, duela 25 urte udalei eskatzen bazitzaien etxebizitza hutsaren arloan esku har zezatela, balizko maizter edo erosleen eta etxebizitza huts horren edukitzaileen artean bitartekari gisa esku hartuz, eta hori urte hauetan zehar udal etxebizitza bulegoak egin du, baina arrakasta handirik gabe, etxebizitzaren arazoa Donostian hain handia denez, Udalaren aldetik jarrera aldatzea nahitaezkoa da. Jada ezin da egon jabeak edo etxebizitza-eskatzaileak udal-bulegoetara noiz hurbilduko zain, baizik eta botere publikoak ekimena hartu behar du eta etxebizitza hutsen balizko jabe horiengana jo.
Planteamendua eta proposamena ausartak izan behar dira, eta eraginkorra izan daitekeen bakarra izan daiteke: Udala da etxebizitza hori erosteko bere burua eskaini behar duena, salmentan edo alokairuan jartzeko, baina jabeei erosketa eskaini behar die.
Nolanahi ere, poligono beririetan egin daitekeen inbertsioa baino askoz errentagarriagoa eta orekatuagoa da. Adibidez, Auditz-Akular urbanizatzeko behar den inbertsioa, 200 milioi eurora irits daitekeena. Kopuru horren truke, Udalak 1.000 etxebizitza inguruko parkea eros dezake.
Lehen fasean, balizko saltzailearentzat borondatezkoa izango litzatekeen erosketa-eskaintza bati buruz ariko ginateke, baina, programa honen parte izan behar duten etxebizitzen desjabetzea ere egin daiteke, interes berezia dutelako, legeak horrela aurreikusten baitu.
Hiriko auzoetan banatutako etxebizitza hutsen errolda egin beharko litzateke. Badakigu erdigunekoak askoz ere zailagoak izango direla, baina Donostiak auzo asko ditu, eta adierazi ditugun ezaugarrietako etxebizitza asko egon daitezke bertan, eta horien jabeak, behar bezala informatuta, programan sar litezke.
Errolda egin ondoren, etxebizitzak baloratzeko irizpideak ezarri beharko dira. Irizpide horiek, nolanahi ere, bigarren eskukoak dira eta, beraz, ez dute etxebizitza berriaren preziorik izango.
Proposamen horren bertutea da, lehen egin dugun bezala, gutxiegi erabiltzen diren hiriko eraikin handiak etxebizitzarekin okupatzeari dagokionez, ondare eraikia dela, bizitegi-erabilera duela eta gauetik goizera aktibo bihur daitekeela, Donostiako etxebizitzaren arazoa urbanizazio handirik gabe konpontzeko, kasu batzuetan konponketekin edo mantentze-lanekin, baina inola ere ez itzuli beharrik gabeko inbertsio berreskuraezinekin, inork urbanizatu nahi ez duena urbanizatuz.
7.5. Eskaintzaren eta eskariaren ezaugarriak.
Etxebizitzaren gaiarekin eskariaren eta eskaintzaren arteko harremana erabat desorekatua da. Etxebizitzarako eskubidea oinarrizko eskubidea denez, oreka bermatu egin behar da. Horretarako, gainbalioen hirigintzarekin amaitu behar da. Eta etxebizitzaren prezioa jendearen soldatetara egokitu behar da.
7.6. Benetako beharrak hautematea eta espekulaziozkoetatik bereiztea.
Benetako beharra ezagutu behar da, detektatu, sailkatu eta espekulatibotik bereizi.
Mentalitate aldaketa bat behar da. Espekulazioa sozializatu egin da, eta edonork inbertitzen du etxebizitzan eta errentetatik bizi da. Hau aldatu egin behar da.
ALTZA XXI HERRI EKIMENA
Altzan, 2025 uztaila